In Verbinding: hoe belangrijk is professionalisering voor passend onderwijs? (onderwijs ondersteunend personeel aan het woord)

Iedere dag proberen we zo goed mogelijk passend onderwijs aan te bieden: of het nu in de klas is of in de directe interactie tussen leraren en leerlingen. Hoe kun je hierop sturen? Hoe kun je ervoor zorgen dat docenten en ondersteunend personeel zich vaardig (blijven) voelen om iedere leerling de benodigde en de juiste aandacht te kunnen geven? In deze nieuwe editie van In Verbinding praat onderwijs ondersteunend personeel (OOP) over professionalisering. 

Dick Dekker, adviseur kwaliteit Quadraam

“In mijn eerste jaren als OOP’er heb ik veel ondersteunend werk verricht, want passend onderwijs was toen nog nieuw voor Quadraam. Alle scholen waren nog bezig een eigen trajectklas op te zetten. Ik organiseerde in die tijd workshops om ervaringen te delen, dat is nu niet meer nodig. De laatste jaren heb ik onderzoek gedaan naar de effectiviteit van speciale arrangementen, de evaluatie van geslaagde experimenten en die ervaringen delen met andere scholen.”

Netwerken

“Scholen onderkennen hoe fijn het is dat leerlingen niet per se naar speciaal onderwijs hoeven als het niet nodig is. Docenten en directieleden nemen de laatste jaren ook zelf initiatief en gaan veel bij elkaar op bezoek. Ze zijn druk bezig met netwerken. Ik zit zelf niet bij die netwerken, want ik vind mezelf geen belangrijke speler in passend onderwijs. Toen ik binnenkwam bij deze club was het nieuw. Die netwerken moesten nog een impuls krijgen. Maar een leraar aardrijkskunde hoef je niet te vertellen waar hij of zij de kennis vandaan moet halen.” 

Coachende vaardigheid

“Passend onderwijs is de afgelopen jaren sterk ontwikkeld. Het is meer vanzelfsprekend geworden dat een school een batterij aan ondersteuningsmedewerkers heeft. Het is geen geïsoleerde kleine rol meer binnen een school. Je ziet nu in alle scholen dat er meer en meer naar alle leerlingen individueel wordt gekeken. Voorheen had een leerling met rugzakje iets extra’s nodig, nu is het normaal dat alle leerlingen hun eigen specifieke behoefte hebben. De coachende vaardigheid is op alle scholen in ontwikkeling.”

Kennis verdelen

“Het verbinden van scholen is belangrijk. Zo verdeel je kennis! Soms is het voldoende om mensen met elkaar in contact te brengen. Wat ik vrij veel gedaan heb, zijn collegiale visitaties. Dan ga je met een aantal docenten van één school bij een andere school kijken: hoe heb je het nu ingericht en hoe ga je om met leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben. Dat was goed om van elkaar te leren. Het samenwerkingsverband heeft die rol overgenomen. Je ziet daarin een sterke institutionalisering. Maar wat nog altijd het beste werkt, is professionalisering. Dus dat je mensen uit het speciaal voortgezet onderwijs met hun ervaring en expertise naar binnen haalt op het reguliere VO.”

Wen Westerink (teamleider Scala en orthopedagoog) & Annelies Sepers (orthopedagoog Scala)

Wen: “Hoe bieden we elk kind het beste passend onderwijs? Dat is wel een grote vraag. Allereerst: er wordt heel veel gevraagd van docenten. Ik vind het belangrijk om dat te benadrukken. Bij Scala hebben we een motto: zien en gezien worden. Dat klinkt wat simpel, maar wij vinden het belangrijk om zowel de docent als de leerling echt te zien.” 

Adviseur van docenten

Annelies: “Als je kijkt naar professionalisering, kan ik wel zeggen dat er de laatste jaren een verschuiving heeft plaatsgevonden. We waren aanvankelijk meer gericht op leerling-kenmerken, maar zijn nu eerder adviseur van docenten: dus hoe kun je handelen in de klas, wat hebben leerlingen nodig en hoe kun je daar als docent op inspelen? Het zit ‘m vooral in meedenken met leraren, respecteren wat mensen kunnen en doen. Ons accent ligt de laatste jaren dus meer op het omgaan met de verschillende onderwijsbehoeftes.”

Wen: “Kinderen met dezelfde diagnose kunnen heel verschillende ondersteuningsvragen hebben. Het ene kind met autisme is het andere niet. Dit is wel een verandering in denken.”

Koppeling naar de alledaagse praktijk

Annelies: “In ons professionaliseringsaanbod voor docenten zorgen we ervoor dat we dichtbij hun praktijk blijven en dat ze er meteen iets aan hebben voor het handelen in de klas.
Op een aantal locaties verzorgen we ook intervisie met docenten. Mensen vinden het heel fijn om eens rustig de tijd te nemen om één leerling of situatie te bespreken. Door er met elkaar over te praten, komen verschillende invalshoeken aan bod. En dan kan de conclusie ook zijn dat het te zwaar is om in je eentje te doen, dat er dus meer ondersteuning nodig is.”

“Een andere werkwijze waar we erg in geloven: videocoaching. Er worden dan fragmenten van een les gefilmd, afhankelijk van de vraag die is gesteld. Bij het terugkijken focus je je alleen op die specifieke leervraag, die bespreek je en de aandachtspunten die uit het gesprek komen, film je in een volgende les opnieuw. Een traject bestaat uit drie opnames en drie nagesprekken. Dit is een krachtig middel, want de docent kan goed de interactie zien tussen hem/haar en de leerlingen.”

Wen: “Wat ik daar heel mooi aan vind, is de positieve insteek. Er wordt gekeken wat werkt en hoe dat vaker ingezet kan worden.”

Wacht niet te lang met contact zoeken

Annelies: “Wat ik zo leuk vind aan ons werk, is dat we het verschil kunnen maken. Dat je mensen verder kunt helpen, al is het maar met een kleine stap.”

“Onze tips? Zoek contact met elkaar en wacht daar niet te lang mee. Gewoon een gesprek met een collega kan al veel inzichten geven. Voor ondersteuners: respecteer dat situaties heel moeilijk kunnen zijn. Het is belangrijk om de inzet van degene die je ondersteunt, te erkennen.”

Peter van ’t Westeinde, adviseur leren en ontwikkelen bij De Onderwijsspecialisten

“Tien jaar geleden ontstond er binnen scholen de behoefte om samen te professionaliseren en te leren van elkaar. Elke school deed z’n eigen ding en pakte dat aan met alle beste bedoelingen, maar we kende elkaar niet goed. Dat heb ik toen mogen oppakken. Ik ben met iedereen in gesprek gegaan om te achterhalen wat we belangrijk vinden. Daar is een visie uitgekomen: de focus kwam te liggen op de ontwikkeling van de ‘brede’ professionaliteit’, niet alleen op het vergroten van kennis.”

Onderwijs geven is niet alleen maar kennis

“We zijn momenteel bij De Onderwijsspecialisten samen met de PO-besturen in de regio Arnhem bezig met het doorontwikkelen van een meesterschapsprogramma. Daarbij worden leraren met elkaar in contact gebracht aan de hand van een aantal kennismodules. Ze gaan dan samen met thema’s aan de slag en reflecteren wat dat voor ze betekent en hoe ze dat anders kunnen aanpakken in de praktijk. Meesterschap kent een mooie driehoek: wie ben ik als professional, hoe ga ik om met verschillen in de klas en welke acties voer ik daarop uit. Onderwijs geven is niet alleen maar kennis, het gaat er ook om wie jij bent als professional en als medewerker in een organisatie. Je eigen ontwikkeling, loopbaanontwikkeling, hoe je samenwerkt; het is allemaal onderdeel van professionalisering.”

“De reacties op het meesterschapsprogramma zijn veelal positief. Docenten zijn enorm blij dat hun werkgever dat voor ze regelt, ze raken geprikkeld en de waardering is daardoor extra hoog. Je gaat op een andere manier met elkaar in gesprek over onderwijs. Het gaat echt over jou. Mensen in het onderwijs vinden dat heel fijn, met elkaar reflecteren hoe je het anders gaat aanpakken.”

Gezamenlijke behoeftes

“Ik zie de laatste jaren een verschuiving in professionalisering. Het is steeds meer vraag-gericht. Wat speelt er in een team, waar willen we gezamenlijk aan werken? In plaats van de individuele behoefte van mensen zijn er steeds meer gezamenlijke behoeftes ontstaan. Dat is logisch, want het lukt ook alleen maar als je het samen doet. Als je slagen wilt maken binnen het onderwijs, is het heel fijn als collega’s samen een heel onderzoekende houding hebben en een reflecterend vermogen kunnen opbouwen.” 

Professionaliseren kan alleen samen

“Wat ik zo mooi vind aan mijn werk, is mensen op de juiste manier aan elkaar verbinden zodat ze enthousiast blijven. Professionalisering helpt om mensen aan je organisaties te verbinden en daarin loopbaankansen te bieden. Er bestaat dan natuurlijk ook een risico dat mensen weggaan. Dat is inherent als je mensen wilt laten doorontwikkelen. Je blijft zo een aantrekkelijke werkgever en kunt er hiermee voor zorgen dat je intern je eigen mensen aan het opleiden bent. Mijn tip aan collega’s? We doen het samen en professionaliseren kan ook alleen samen. Dat willen we heel graag met partners doen.”

“Ik wil graag nog één ding kwijt. Wat mij opvalt, is dat gespecialiseerd onderwijs niet betrokken is bij het opleiden van toekomstige leraren. Samen met PO- en SO-besturen en HAN Pabo zijn we daarom een nieuw partnerschap gestart voor ‘veelzijdig opleiden in diversiteit’, waarin wij toekomstige studenten kennis willen laten maken met de diversiteit van het onderwijs. Studenten kunnen dan ook ervaring opdoen binnen het speciaal onderwijs. Wil jij goed onderwijs geven? Dan heb je goede leraren nodig. En dat kan alleen als je de beste leraren ontwikkelt.”  

Wil je meer lezen over professionalisering in het onderwijs? In Verbinding vroeg eerder naar de visies van bestuurders binnen SWV De Verbinding. Ook schoolleiders kwamen aan het woord. Alle andere artikelen in het kader van In Verbinding lees je op deze pagina.