De Verdieping (3): veerkracht en welbevinden verhogen – Tips van mensen buiten de klas

De coronacrisis trekt een behoorlijke wissel op leerlingen in het voortgezet onderwijs. Vooral als het gaat om mentale gezondheid lijkt de impact groot. Hoe zorg je ervoor dat de veerkracht en het welbevinden van jongeren op peil blijft? Wij vroegen het aan mensen die doorgaans niet voor de klas staan voor een aantal verfrissende inzichten.

Odeth Bloemberg-van den Bekerom, kinder- & jeugdpsycholoog De Onderwijsspecialisten

 

“Er wordt momenteel veel onderzoek gedaan naar de veerkracht en het welbevinden van jongeren tijdens de coronacrisis. Daaruit blijkt dat ze zich over het algemeen ‘minder goed’ voelen – niet per se depressief, maar meer jongeren ervaren stress, eenzaamheid, vermoeidheid, chagrijn, somberheid en angst. Dat zien we bijvoorbeeld ook aan het aantal belletjes naar de Kindertelefoon: dat is gestegen. Over de gehele linie blijkt dat de bestaande (mentale) problemen van jongeren zijn verergerd.

Er ligt bij ons als maatschappij een rol om de juiste boodschap naar jongeren uit te dragen. Als hoogwaardigheidsbekleders roepen dat dit voor scholieren een verloren jaar is, of zelfs dat we te maken hebben met een verloren generatie: dat helpt de jongeren niet veerkrachtiger te worden. We moeten juist zeggen dat we sámen de draad weer oppakken en de schouders eronder zetten. Dat het normaal is dat je reageert met stressreacties op deze abnormale situatie. Maar samen gaan we hier uitkomen! Uit onderzoek is namelijk ook gebleken dat jongeren heel veel veerkracht hebben en dat we dit stimuleren door hoop en vertrouwen uit te stralen.

 

“We moeten explicieter positiviteit uitstralen en jongeren vertrouwen geven.”

 

Ik zie dat daarin nog winst te behalen valt. We moeten explicieter positiviteit uitstralen en jongeren vertrouwen geven. Daarbij is het belangrijk dat we met ze in gesprek blijven over hoe je omgaat met tegenslagen en moeilijke situaties. Die gaan ze namelijk vaker meemaken, ook na corona en daar moeten we ze als school ook op voorbereiden. Daar is overigens ook goed lesmateriaal voor te vinden.

Het helpt ook als een leraar zichzelf kwetsbaar durft op te stellen en kan vertellen hoe hij zelf omgaat met tegenslagen. Docenten hebben immers een voorbeeldrol en voor leerlingen is het heel leerzaam om te zien hoe zij lastige situaties aanpakken. Daar is nog wel wat winst te behalen, want lang niet iedere leraar voelt zich daar prettig bij.”

Martin Baptist, coach, begeleider en bokstrainer Wunjo Coaching

“Bij veerkracht moet ik denken aan neuroloog en psychiater Viktor Frankl. Hij was een overlever van de holocaust en heeft in verschillende concentratiekampen gezeten. Hij zei: ‘om te overleven, moet je de zin van het leven inzien.’ Zinvinding is denk ik erg belangrijk nu, ook voor jongeren. Waarvoor kom je in deze tijden je bed uit? Er is trouwens een verschil tussen zingeving en zinvinding. Als je een ‘waarom’ hebt in je leven, kun je elk ‘wat’, elke omstandigheid aan. Zinvinding is dus meer naar buiten toe gericht dan zingeving, dat van buiten komt en meer naar binnen werkt.

Het start bij het accepteren van de situatie. Focus je op de zaken die je kunt beïnvloeden. De Amerikaanse admiraal William McRaven is bekend vanwege zijn les: maak iedere dag je bed op. Het kost je een paar seconde, maar dan heb je je eerste taak van de dag gedaan. En mocht alles de rest van de dag tegen zitten, dan kun je altijd nog terugvallen op slapen in een opgemaakt bed.

 

“Hoe je signaleert of een leerling in zijn vel zit? Luister goed en ga op je gevoel af. Je bent zelf je beste klankbord!”

 

Vechtsporters focussen zich op wat ze willen bereiken. Een gevecht winnen, bijvoorbeeld. Maar een goede bokser kan ook accepteren dat ‘ie niet alles kan winnen. Die veerkracht zorgt er uiteindelijk voor dat hij een beter sporter wordt.

Als coach en begeleider grijp ik heel veel terug op mijn gevoel. Als een deelnemer van een coachsessie mij een verhaal vertelt, probeer ik bij mezelf te bedenken: waar raakt mij dit? En daarop ga ik verder. Ik denk dat dit voor docenten ook belangrijk is. Als leraar op een middelbare school ben je bijna even invloedrijk als de ouders, leerlingen spiegelen zichzelf aan je. Ik denk daarom dat het in deze tijden belangrijk is dat docenten die verbinding met jongeren blijven houden. Dat kan al met een belletje. Hoe je signaleert of een leerling in zijn vel zit? Luister goed en ga op je gevoel af. Je bent zelf je beste klankbord!”

Jorian Bakker, bestuurslid GroenLinks Arnhem, organisator stadsgesprek van 22 april over mentale gesteldheid onder jongeren in tijden van corona

“Met GroenLinks proberen we altijd verbinding te creëren tussen de inwoners van Arnhem en de politiek. We spreken veel mensen en zo merkten we dat er door corona veel problemen zijn met de mentale gesteldheid onder jongeren. Daarom hebben we met een aantal partijen de handen ineen geslagen en een digitaal stadsgesprek georganiseerd.

We wilden bij het stadsgesprek echt jongeren centraal zetten. Heel tof: vijf jongeren vertelden openhartig hun verhaal. Een studentenvertegenwoordiger bijvoorbeeld, maar ook iemand met autisme: de vertegenwoordiging was ontzettend breed. En allemaal vonden ze het heel fijn dat dit onderwerp bespreekbaar werd gemaakt. Veel jongeren ervaren nog een taboesfeer als het gaat om mentale problemen. Thuis, maar ook onder vrienden en op school. Kijk, als je wat minder gaat zien, begeef je je naar de opticien. Maar bij mentale problemen wordt de drempel naar hulp als veel hoger ervaren. En juist in deze tijden van corona merken jongeren dat ze tegen dingen aanlopen. Studies lijken soms wel een online cursus en voor leerlingen met concentratieproblemen is het best lastig om de hele dag alleen achter een scherm te zitten.

 

“Die hartenkreet hoorden we duidelijk van de jongeren: neem de mentale problemen van leerlingen serieus. Er moet echt geluisterd worden!”

 

Tijdens het stadsgesprek kwam naar voren dat leraren nog weleens moeite hebben met het herkennen van mentale problemen bij leerlingen. Ik denk dat het belangrijk is dat scholen meer expertise inwinnen om de signalen te herkennen. En maak mentale gezondheid bespreekbaar, óók tussen jongeren onderling! Ook voor de toekomst. Want die hartenkreet hoorden we duidelijk van de jongeren: neem de mentale problemen van leerlingen serieus. Er moet echt geluisterd worden! Ik vond een voorstel dat tijdens het stadsgesprek naar voren kwam dan ook erg interessant: een adviesorgaan waarin jongeren met de politiek, zorg en scholen bijeen komen. Dat is in de toekomst echt nodig!”

SWV De Verbinding is het samenwerkingsverband van het voortgezet (speciaal) onderwijs in de regio Arnhem en De Liemers. In Op Nieuw gaan we op zoek naar initiatieven en oplossingen op scholen die een blijvende impact zullen hebben op het onderwijs.