De armoede in Nederland neemt toe. Ook veel jongeren worden hierdoor getroffen. Aan het woord over armoede onder leerlingen: Han van Burken, manager bij de Sociale Wijkteams in Arnhem en rector Ilja Faber van het Olympus College.
Han van Burken, manager sociale wijkteams Arnhem
“Wij zien bij de sociale wijkteams in Arnhem een enorme toename van huishoudens die in financiële problemen komen. Het zijn niet alleen de gezinnen uit wijken met een laag gemiddeld inkomen. Je ziet het in alle gezinnen, ook in huishoudens met een modaal inkomen. Door inflatie en de hoge energieprijzen zien we steeds meer mensen in de problemen komen.”
“Ik hoorde gisteren nog het verhaal van een wijkcoach die langs was geweest bij een gezin. Twee kinderen van vijftien en zeventien jaar zaten daar met dikke kleding aan op de bank, terwijl de verwarming uit stond. Wat we ook merken is dat veel jongeren stoppen met hobby’s en clubs omdat er geen geld meer voor is. Daarnaast maken veel jongeren zich zorgen over de financiële problemen van hun ouders. Dat leidt tot spanningen, zowel in huis als bij jongeren zelf.”
Schaamte over armoede
“Wat de wijkcoaches ervaren, is dat er veel schaamte is over armoede. Veel gezinnen houden voor de buitenwereld de schijn op dat er geen problemen zijn. Daardoor worden er uitgaven gedaan die niet verantwoord zijn. Kinderen lopen daar wel in dure merkkleding, er staat een enorme tv in de kamer en er is een abonnement op Netflix.”
“De wijkcoaches gaan in gesprek om het echte verhaal te horen; “Wat speelt er allemaal? Wat heb je al geprobeerd? Wie heeft je daarbij kunnen helpen?”
Vaak helpt het om erover te praten en samen op zoek te gaan naar alternatieven. Niet elke keuze of elk alternatief blijkt een gemakkelijke, maar wel een helpende voor de langere termijn.
Financiële rust creëeren
“We weten uit onderzoeken dat veel mensen die in de financiële problemen zitten, pas na vier of vijf jaar aan de bel trekken. Maar wanneer je voor langere periode in de financiële problemen zit, ben je alleen maar bezig met overleven. Onze wijkcoaches proberen financiële rust te creëren, bijvoorbeeld door, samen met de specialist PlanGroep, schuldsanering te realiseren, waardoor ruimte ontstaat.”
“Sinds september hebben we bij de sociale wijkteams een apart Team Onderwijs. Op iedere school in Arnhem hebben we nu vaste contactpersonen. We zijn pas een paar maanden bezig, maar we merken nu al dat er daardoor makkelijker en meer contact is met de scholen in Arnhem.”
“Wat jongeren nodig hebben, is het gevoel dat ze iemand hebben om op terug te vallen om hun verhaal te kunnen doen. Ik kreeg laatst nog van een jongere te horen hoe fijn hij het vond dat hij aandacht kreeg. Dat is ook het advies dat ik aan docenten wil geven: zie je een leerling van wie je het idee hebt dat het niet zo goed gaat: spreek hem of haar aan. Hoe gaat het met je? Red je het?”
Armoede in Arnhem: schoolbrede aanpak
“We hebben in Arnhem de mazzel dat de gemeente armoede hoog op de agenda heeft staan. Daar wordt veel geld voor uitgetrokken. Met bijvoorbeeld energie zie je dat de gemeente Arnhem ruimhartiger is dan het landelijk beleid. Vanuit de gemeente kregen we ook de vraag wat we kunnen doen om jongeren te helpen. Wij hebben daarop geadviseerd om niet naar individuele leerlingen te kijken, maar om dingen schoolbreed aan te pakken, zoals bijvoorbeeld met het ontbijtprogramma op het Olympus College. Dat zijn zaken die helpen.”
“Zie je een signaal, ga dan het gesprek aan met een leerling”
“Wij zijn de eerste school in het voortgezet onderwijs in Arnhem met een ontbijtprogramma”
Ilja Faber, rector Olympus College
“Van half acht tot half elf kunnen leerlingen ontbijten op het Olympus College. We hebben de twijfelachtige eer dat we de eerste Arnhemse school in het voortgezet onderwijs zijn met een ontbijtprogramma. Naast ontbijt kunnen leerlingen bij ons ook een lunchpakket samenstellen. Het ontbijt is bedoeld voor leerlingen uit economisch uitdagende gezinnen, waar geen geld is voor eten.”
“Het ontbijtprogramma past bij het DNA van onze school, waar verbinding en solidariteit belangrijke pijlers zijn. Dat zag je onlangs tijdens de Week van de Solidariteit. Wij zien het als onze taak om verbondenheid met de samenleving terug te brengen in een tijd waarin individualisering hoogtij viert. Armoede is in het voortgezet onderwijs lastiger te signaleren dan in het primair onderwijs. Daar hebben leerlingen te maken met één leerkracht en wordt vaak gezamenlijk gegeten. Maar als het speelt in het primair onderwijs, speelt het natuurlijk ook in het voortgezet onderwijs.”
Geen lunchpakket
“Docenten bij ons op school signaleerden dat leerlingen geen lunchpakket hadden en dat ze in de ochtend flauw waren. Wij zijn toen bij elkaar gaan zitten met de vraag of we daar iets aan konden doen. Een van de ideeën was om een ontbijtprogramma op te zetten.”
“In het najaar zijn we daarmee begonnen. Er maken iedere dag ongeveer vijftig tot zestig leerlingen gebruik van het ontbijtprogramma. Alle leerlingen die iets willen eten, zijn welkom. We weten natuurlijk niet of er een noodzaak is voor iedereen die er gebruik van maakt, maar al zouden we maar twee of drie leerlingen bereiken: dan is het doel eigenlijk al bereikt.”
“We gaan er overigens van uit dat veel leerlingen die komen ontbijten dat doen omdat ze het thuis niet breed hebben. De eerste leerlingen zijn er al om half acht. Dat wil wel wat zeggen; pubers krijg je niet zo snel uit bed. We doen het dus zeker niet voor niets.”
Afspraak met de gemeente
“We wisten dat we dit voor ongeveer vijftig leerlingen konden opbrengen. Maar inmiddels hebben we een afspraak met de gemeente Arnhem: wij zorgen voor de bemensing, de gemeente betaalt de kosten voor het ontbijt. Verder worden we gesponsord door een lokale supermarkt die zorgt voor fruit.”
“Als school in Malburgen hebben we te maken met veel leerlingen uit gezinnen waar weinig geld is. Dat merken we ook met bijvoorbeeld schoolreisjes. De betalingsdiscipline loopt op het Olympus College sterker terug dan bij andere scholen van Quadraam. We hebben gelukkig voldoende mogelijkheden dankzij de NPO-gelden.”
Energielasten
“Het is natuurlijk niet de primaire taak van een school om te zorgen voor ontbijt, maar we hebben besloten dat we het ontbijtprogramma in ieder geval tot en met het eind van de winter in stand houden. Deze winter hebben veel gezinnen namelijk te maken met hoge energielasten. In het voorjaar zullen de energielasten dalen. Maar als in het voorjaar blijkt dat de behoefte er nog steeds is, gaan we door tot het eind van het schooljaar. Daarna gaan we evalueren en besluiten we wat we volgend schooljaar doen.”
Dit Artikel over armoede is geschreven in het kader van het project In Verbinding, waar kennisdeling binnen ons samenwerkingsverband centraal staat. Lees alle artikelen op de overzichtspagina van In Verbinding.